Sudan waxa uu wajahaya xaalad bani'aadamnimo oo sii xoogeysanaysa, taasoo si joogto ah u soo ifbaxaysa indhaha dunida. Mid ka mid ah waxyaabaha ugu xanuunka badan ee la ogaaday waa isticmaalka hubka kiimikada ee ciidamada Suudaan ay ku isticmaaleen dadka rayidka ah, taasoo ah xadgudub weyn oo ka dhan ah xuquuqda aadanaha, isla markaana ay si weyn uga hadleen ururada caalamiga ah iyo warbaahinta. Maqaalkii ugu dambeeyay ee The New York Times ayaa iftiimiyay xanuunka, isagoo muujinaya xaqiiqada nolosha ee hoos timaadda hoggaaminta Abdel Fattah Burhan, oo ah madaxda golaha militari ee Suudaan, iyo Ahmed Abdullah, oo mas'uul ka ah warshadaha militari ee Suudaan. Hubka Kiimikada iyo Xasuuqii Wad Madani Hubka kiimikada ayaa caan ku ah awoodda uu u leeyahay inuu si aan kala sooc lahayn ugu faafiyo waxyeello ba'an, taasoo saameyn weyn ku yeelan karta caafimaadka bini'aadamka. Isticmaalka hubka kiimikada ee ciidamada Suudaan ayaa ah xadgudub cad oo ka dhan ah sharciga caalamig...
Maanta ayaa la filayaa in uu furmo wadahadalo ku saabsan sidii Soomaaliya ay uga mid noqon lahayd Urur Goboleedka Bariga Afrika ee EAC. Saraakiisha sare ee EAC ayaa lagu wadaa in ay magaalada Caruusha kula kulmaan saraakiil sarsare oo ka socda Geeska Afrika si ay ugala hadlaan dhibaatooyinka geedi socodka muhiimka ah.
Wadahadalladan ayaa lagu wadaa inay ka dhacaan xarunta Iskoolka dowladda Kenya oo ku taalla duleedka magaalada Nairobi, sida lagu sheegay warsaxaafadeed ay shalay soo saartay xoghayaha EAC. Tan iyo 2013, Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, oo ay hareeyeen arrimaha ammaanka, waxay u hanqal taageysay inay xubin ka noqoto ururka toddobada waddan.
Si kastaba ha ahaatee, arrimaha nabad-gelyada ee gobolka Geeska Afrika, ayaa dadka ka faallooda gobolka ku sheegeen sababta muddada dheer loo sugayey codsigeeda. Peter Mathuki, oo ah xoghayaha guud ee EAC, ayaa todobaadkii hore sheegay in Soomaaliya ay qaaday tallaabo wax ku ool ah oo ku aadan ka mid noqoshada ururkan oo ah xubin sideedaad.
Isagoo warbaahinta kula hadlayay magaalada Caruusha ayuu yiri “Wadahadallada u dhaxeeya EAC iyo Soomaaliya ee ku saabsan in Soomaaliya ay ka mid noqoto EAC waxa uu furmi doonaa Talaadada, Agoosto 22. DR Congo (DRC), Tanzania, Uganda, Kenya, Burundi, Rwanda, iyo South Sudan ayaa ah todobada xubnood ee hadda ka tirsan bulshada Bariga Afrika (EAC).
DRC iyo Koonfurta Suudaan waa xubnaha ugu cusub kooxda. Waxay codsadeen 2012, balse waxay ku biireen 2016 iyo 2022, ka hor Soomaaliya. Dr. Mathuki ayaa marar badan soo hadal qaaday rajada uu ka qabo in wada-hadalladan ay u suurtagelinayaan in Soomaaliya ay ku biirto ururka sii kordhaya ee 8-da xubnood ah.
Qudbadii uu ka jeediyay "Gobolka EAC" ayuu kaga warbixiyay howlaha socda ee ururka gobolka ee fadhigiisu yahay magaalada Caruusha, wuxuuna caddeeyay "in heerkii wada xaajoodka la dajiyay." Sida laga soo xigtay isaga, waxaa durbaba soo baxay ifafaalo dhiirigelin ah oo muujinaya in gobolka Geeska Afrika loo ogolaan doono EAC ka dib safarka xaqiijinta ee horaanta 2023.
Warbixinta howlgalka ayaa looga hadlay oo loo qeybiyay dhammaan dowladaha saaxiibka la ah wakiiladooda ay qeyb ka ahaayeen wafdigii EAC ee Muqdisho yimid. Soomaaliya waxay gudbisay codsi ah inay ku biirto Bulshada 2012, iyo Janaayo 25, 2023, EAC waxay bilowday hawlgal xaqiijin ah oo lagu qiimeeyo diyaargarowgeeda.
Madaxda EAC ayaa ansixiyay warbixinta kooxda xaqiijinta bishii Juun ee sanadkan. Golaha Wasiirada ayaa markaasi madaxda maamul goboleedyada u dhiibeen shaqada wada xaajoodka Muqdisho. Wasiirkii hore ee arrimaha dibadda ee Soomaaliya, haddana ah ergeyga gaarka ah ee madaxweynaha ee bulshada Bariga Afrika, Dr. Abdusalam Omer, ayaa ku faraxsan wada-xaajoodyada soo socda.
Wada xaajoodku wuxuu dabooli doonaa dhammaan tiirarka is-dhexgalka ee EAC, iyadoo la barbar dhigi doono shuruucda iyo xeerarka u yaalla Soomaaliya, sida uu sheegay warbaahinta gudaha. Sida laga soo xigtay Mr. Omer, "Tani waxaa sidoo kale ka mid ah in la go'aamiyo waqtiga Soomaaliya ay ku dhaqangelinayso iyo in la waafajiyo shuruucda iyo kuwa gobolka."
"Is-dhexgalka gobolka iyo xoraynta suuqa ayaa ah siyaabaha Afrika iyo Bariga Afrika ay horay ugu socon karaan, maadaama ay gacan ka geysan doonaan hoos u dhaca qiimaha wax soo saarka. "Isku dhafka gobolka iyo iskaashiga, argagixisanimada waa laga adkaan doonaa, is-dhexgalka waa nacaybka nooca cusub ee argagixisada."
Ururka Kastamka, Ururka Lacagta, Hab-maamuuska Suuqa Guud, iyo Xiriirka Siyaasadeed ayaa ah afarta tiir ee is dhexgalka EAC. Kaliya laba hab-maamuus-Suuqa Guud iyo Ururka Kastam-ku waxay gaadheen hawl-gal buuxa laga bilaabo 2005 iyo 2010, siday u kala horreeyaan.
Somalia, oo xeebteeda dhererkeedu dhan yahay 3,000 oo kilomitir iskuna xidha Afrika iyo Jasiiradda Carabta, waxay xuduud la leedahay Kenya. "Soomaaliya wax badan ayaa ay ka faa'iidi kartaa, laakiin sidoo kale gobolka wuxuu leeyahay faa'iido badan oo uu ka helayo Soomaaliya sababtoo ah isku xirka Bariga Dhexe," Dr. Omer oo hadalkiisa sii wata.
Mr. Abdullah Ibrahim waa lataliye fadhigiisuna yahay Nairobi oo u shaqeeya dowladda Soomaaliya, wuxuuna xubin ka ahaa kooxdii gacan ka geysatay xaqiijinta EAC ee Soomaaliya horaantii sanadkan. Warbixinta gorgortanka Xoghaynta EAC waxa la horgeyn doonaa Golaha Wasiirada si loo ansixiyo.
Warbixinta ayaa dabayaaqada sanadkan waxaa shirka madaxda dowlad goboleedyada horgeyn doona golaha wasiirada oo ah hay’ad idman oo ka tirsan EAC. Waxaa la filayaa in warbixinta lagu ansixiyo shir madaxeedka, iyadoo la raaci doono ku dhawaaqis siyaasadeed oo lagu aqoonsanayo in Soomaaliya ay tahay xubinta sideedaad ee bulshada Bariga Afrika.
Ka hor inta aan la aqbalin, Soomaaliya waa in ay saxiixdo heshiiska ku biirista, Muqdishona waa in ay dokumentiga ansixinta u gudbisaa xoghaynta EAC.
Posts
Comments
Post a Comment